شهر زیر زمینی نوش آباد

شهر زیر زمینی نوش آباد

 

تاریخچه کاربرد معماری توضیحات

.

 

قدمت شهر زیرزمینی

با توجه به سفالهای کشف شده از شهرزیرزمینی نوش آباد این اثر دارای 1500 سال قدمت می باشد که مربوط به به اواخر ساسانی یا اوایل اسلام است.

این اثر در تاریخ 8 مرداد 1385 با شمارهٔ ثبت 15816 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

 

کاربرد شهرزیرزمینی

  شهر نوش آباد در مسیر راه شهر ری به اصفهان که از راههای فرعی جاده ابریشم است قرار داشته و به همین دلیل دشمنان و غارتگران بسیار به این شهر حمله می کردند.

ساکنان نوش آباد که در دشتی فاقد کوهستان و جنگل ساکن بودند و قبلا برای تامین آب مورد نیازشان قنات ها را کنده بودند می دانستند خاک استحکام کافی برای به وجود آوردن شهری در زیرزمین را دارد و می توانند در زمان حملات دشمنان از آن به عنوان پناهگاهی امن استفاده کنند.

 

 

وسعت شهرزیرزمینی

شاید قرن ها زمان برده است تا شهرزیرزمینی به وسعت کنونی ایجاد شود وسعتی که هنوز مشخص نیست و تا چندین هکتار تخمین زده شده است.

 چهار هزار متر از فضای شهرزیرزمینی ‌در چهار فصل کاوش شده است.

از فضاهای قابل بازدید 150 متر در ورودی اول و 400 متر در ورودی دوم و حدود 800 متر فضا غیر قابل بازدید در ورودی سوم قرار دارد.

 

 

معماری

به دلیل اینکه فضاهای شهرزیرزمینی به عنوان پناهگاه و در زمان حملات دشمن استفاده می شده لازم بوده فقط اهالی نوش آباد مانند رازی از آن مطلع باشند بنابراین ورودی ها به این فضاها کاملا پنهانی و از طریق چاههای مخفی انجام می شده است.

این ورودی ها در خانه ها به صورت چاههای پنهانی داخل تنور ،آخور اصطبل، دولابچه (کمد دیواری) ، صندوق و... و یا در اماکن عمومی مثل مساجد ، زیارتگاهها یا بازارچه وجود داشته است.

 چاههای ورودی به صورت مستقیم و یا پلکانی به طبقات شهرزیرزمینی متصل می شده است.

 باریک بودن راهها و کانالهای ورودی باعث می شده امنیت فضاهای شهرزیرزمینی بیشتر شود و به راحتی دشمنان نتوانند وارد این فضاها شوند.

 همچنین جایگاه نگهبان نیز در برخی کانالهای ورودی در نظر گرفته شده است. 

 

 

ورودی های هوا

گردش هوا از طریق چاههای U شکل مرتبط بین طبقات که از طبقه اول مرتبط به سطح زمین بوده و یا چاههای L مانند که مستقیم به سطح زمین متصل می شده و یا از طریق های قناتها که در عمق پایین تر از شهرزیرزمینی قرار داشته امکان پذیر بوده است.

 

تامین آب آشامیدنی 

 دسترسی به آب از طریق پایاب ها ، کانالها و چاههای های متصل به قناتها که در عمق پایین تر از شهرزیرزمینی قرار داشته امکان پذیر بوده است.

 

تعداد طبقات شهرزیرزمینی

شهرزیرزمینی در سه طبقه کنده شده است که وسعت و کاربری هر طبقه متفاوت بوده است.

 

سطح اول 4 تا 6 متر از سطح زمین فاصله دارد و به منظور دسترسی سریع تر یا محل استقرار سربازان استفاده می شده است به دلیل نزدیک بودن به سطح زمین و عدم استحکام کافی خاک سطح اول وسعت زیادی نداشته است و فقط شامل راههای ورود ، اتاق ،چاههای ورود هوا، چاههای فریب ، راههای انحرافی ،سرویس بهداشتی و پلکان متصل به پایاب قنات می باشد.

 

سطح دوم 12 تا 14 متر از سطح زمین فاصله دارد و بیشترین وسعت را دارا می باشد و برای اسکان موقت استفاده می شده است و شامل اتاق های اسکان ، سرویس بهداشتی، انبار آذوقه، اتاق تجمعات ، چاههای مرتبط طبقات و کانال های ورودی می باشد.

سطح سوم 18 تا 23 متر از سطح زمین فاصله دارد و تنها کانالهای ارتباطی برای رفت و آمد بین فضاها بوده است که بعضی از این کانالها از طریق چاههایی به قنات نیز متصل است.

 

چاههای مرتبط طبقات 

حالت چاهها و کانال U شکل است که باعث گردش هوا و امنیت بیشتر فضاها می شده است. گردش هوایی که از طریق این چاهها ایجاد می شده شباهت به اصل پاسکال در فیزیک دارد. رفت و آمد از طریق چاهها به وسیله حفره های کوچکی که در دوسمت دیواره چاهها وجود داشته و یا به وسیله طناب امکان پذیر بوده است.

 

علت نامگذاری شهرزیرزمینی اویی

با توجه به وسعت زیاد و امکاناتی که در فضاهای دستکند زیر زمین وجود داشته امروزه عنوان شهر به این فضاها داده شده ولی در گذشته اویی نامی بوده که اهالی نوش آباد برای این فضاها در نظر گرفته اند.

فرضیات مختلفی در مورد این علت نامگذاری عنوان شده با توجه به لهجه مردم نوش آباد و استفاده از آوای اوی برای جلب توجه مخاطب که همان آهای می باشد این امکان وجود دارد مردم در هنگام ورود و برای اطلاع نگهبانان از این آوا استفاده می کردند.

علت فراموش شدن شهرزیرزمینی

در سال 1385 و 1300و 1335 شهر نوش آباد مورد هجوم سیلاب های ویرانگر قرار می گیرد و این به دلیل ارتفاع کمتر این شهر از سطح دریا نسبت به سایر شهرهای منطقه است که باعث می شود هنگام بارندگی های شدید سیلاب ها از کوهستانهای اطراف کاشان روانه دشت نوش آباد شود.

این سیلاب ها باعث تخریب خانه های بسیار می گردد و بسیاری مجبور به ترک شهر می شوند.

 در آن سالها قحطی ها و بیمارهای واگیردار نیز زندگی را برای مردم این دیار سخت تر می کند و تعداد زیادی را به کام مرگ می کشاند.

 سالها می گذرد از اهالی که مصیبتها را پشت سر گذاشته و باقی مانده اند کمتر کسی  شهرزیرزمینی را به خاطر می آورد آنها که به یاد می آوردند پا به سن گذاشته بودند و گفته هایشان شبیه به داستانی بود که باور آن دشوار بود.

 

دوره های مورد استفاده 

 سفال های پیدا شده از فضاهای شهرزیرزمینی نشان می دهد این فضاهای دستکند از دوره ساسانیان تا دوره قاجاریه مورد استفاده اهالی شهر قرار می گرفته است. با توجه به اینکه بیشتر این سفال ها که شامل ظروف و چراغ های پیه سوز است مربوط به دوران سلجوقیان ، ایلخانی و تیموریان می باشد و نشان از این دارد که اهالی در این دوران که بیشترین دوران آشوب و ناامنی بوده از این فضاها برای حفظ جان خود استفاده کرده اند.

 

اکتشاف شهرزیرزمینی

پس از آنکه حدود صد سال پیش سیلاب ها به شهر نوش آباد حمله کردند و شهرزیررمینی فراموش شد و سالها گذشت با اینکه برخی اهالی شهر موقع کندن چاه به فضاهای شهرزیرزمینی می رسیدند اما توجهی به آن نداشتند و پندار آن به یک کنده کوچک یا قنات می رسید تا اینکه در سال 1381 یکی از اهالی شهر به نام آقای حسین میرزاجانی در زمان کندن چاه فاضلاب منزل به فضاهایی می رسد و با پیگیری های ایشان مورد توجه میراث فرهنگی قرار می گیرد دو سال بعد در سال 1383 ورودی دوم شهرزیرزمینی توسط یکی دیگر از اهالی شهر و در زمان کندن چاه فاضلاب برای منزل پیدا می شود.

و در سال 1384 ورودی سوم شهرزیرزمینی نیز پیدا می شود و این اثر در سال 1385 به ثبت ملی میراث فرهنگی کشور می رسد.

نگارش: خانم صالحی نسب